مدیریت شهری و سازمانهای مردم نهاد

تأکید بر ایجاد شبکههای مشارکتی مستقل از دولت یا نهادهای دولتی،‌ ویژگی متمایز اندیشه معاصر است.  شبکههای مشارکتی بعنوان نهادهای واسط بین عاملان اجتماعی و نهادهای دولتی، با حرکت جامعه از ساختارهای سنتی به مدرن و با از میان رفتن مشارکتهای سنتی و نیز پیچیده شدن زندگی اجتماعی اهمیت بیشتری پیدا کردهاند.

امروزه بدلیل گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری و رشد توسعه روز افزون شهرها،‌ مدیریت امور شهر را به وظیفهای دشوار تبدیل نموده است. از این روی شهرداریها و نهادهای عمومی برای بهبود شرایط محلههای شهری در تلاشاند تا با استفاده از روشهای مختلف،‌ مشارکت مردمی را افزایش دهند و بوسیله این مشارکت زمینه ساز دستیابی به اهداف مطلوب جوامع محلی بوسیله خود آنها شوند. در این بین ؛ یکی از راههای تقویت مشارکت مردمی،‌ گسترش سازمانهای غیردولتی می باشد. سازمانهایی که اساساً در اروپا و کشورهای در حال توسعه با اصطلاح NGO شناخته شده و در ایران سازمانهای مردم نهاد یا به اختصار سمنها خوانده میشوند.

هرچند تشکل های غیردولتی بطور سنتی و از دیرباز در تمامی جوامع وجود داشتند و فعالیت های مختلفی را عهده دار بودند با این وجود، این گروهها از انسجام لازم برخوردار نبودند و نقش تعیین کننده ای در سیاست گذاری هایی که از سوی حکومت ها اعمال می شد نداشته اند. ولی در سه دهه اخیر مفهوم سازمان های غیردولتی(سمن) به شکل نوینی که امروزه مدنظر است بوجود آمده و فعالیت های آنها بخصوص در جوامع توسعه یافته گسترش یافت و مرزهای ملی را درنوردید و به اقصی نقاط جهان کشیده شد و جوامع دیگر را تحت تأثیر قرار داد و بسیاری از فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی و بعضاً عمرانی نیز بر عهده سازمانهای غیردولتی قرار گرفت.

لذا با توجه به نقش سازمان های غیردولتی در افزایش مشارکت عمومی در جامعه شهری و اهمیت و ضرورت آن، این سوال مطرح می شود که این سازمان ها چگونه می توانند بر مدیریت شهری اثرگذار باشند؟ پاسخ آن را باید در کارکرد مدیریت شهری و نحوه مشارکت پذیری مردم در فعالیت های شهری دانست بطوریکه امروزه با توسعه شهرها، مسائل بسیاری در آنها وجود دارد که برای حل آنها و پاسخ به درخواست های موجود در عرصه های زندگی جمعی، وجود مدیریت شهری ضروری است و این موضوع به خصوص در مسائل خدماتی و عمرانی جنبه ویژه پیدا میکند. لذا در اموری مانند تأمین بهداشت و نظافت محیط شهری، ایجاد و حفظ فضای سبز، تأمین ایمنی شهر و شهروندان، نیازمند وجود سازمانی با تشکیلات مشخص است تا مدیریت شهر را کمک و یاری رساند.

واقعیت این است که امروزه شهرها در برنامه ریزی و اداره امورشان با مشکلاتی همچون کمبود یا فقدان منابع درآمدی پایدار و نظام اداری و فنی ناکارآمد مواجه اند که جهت حل این مشکلات و پاسخگویی به چالشهای جامعه شهری، نیاز به مشارکت مردم می باشد. اما مشارکت واقعی و آگاهانه مردم نیز تنها در سایه وجود و حضور جدی گروهها و سازمانهای جامعه مدنی و غیردولتی میسر است که شهروندان را نسبت به حقوق، وظایف و تعهداتشان در برابر جامعه شهری وتوانایی آنان را درکنترل و اداره محیط اطرافشان آگاه می سازند در واقع تشکلهای غیر دولتی بعنوان راهکاری نو برای مشارکت بخشی مردم درتعیین سرنوشت خود از آن جهت در دنیای امروز اهمیت یافته اند که می توانند بعنوان حلقه واسط میان عناصر قدرت و مردم در انتقال خواسته های آنان به منابع قدرت باشند.

مدیریت شهری (شهرداری) نیز که درایران بعنوان متولی اجرایی امورشهری، بعداز انقلاب مشروطه باعنوان بلدیه ایجاد شد وتا به امروز نیز دچار تحولات اساسی و دگرگونی های عمیق شده و در عصرحاضر جنبه حکمرانی برشهروندان را از نظر اجرایی یافته است ، دارای ساختار اجتماعی است و با توجه به اینکه درجامعه ایران مدیریت شهری تاکنون با سیاست زدگی و سطحی نگری درآمیخته و متولیان اجرایی آن نیز نتوانسته اند درطی دوران خدمت رسانی تعهدات و انتظارات شهروندان را برآورده کنند، لذا عمدتاً نقش مناسبی از این نهاد اجتماعی در اذهان شهروندان ایجاد نشده است و این امر نیز افول مشارکت مردمی در برنامه های آن و رشد بی اعتمادی و بی اطمینانی به این دستگاه از سوی شهروندان شده است.

اگرچه طی سالیان اخیر، نمونه های موفقی درمدیریت شهری (شهرداریها) مشاهده شده که حاکی از تغییر دیدگاههای این مدیریت بسوی مشارکت مردمی است ، اما بنظر می رسد تا رسیدن به نهایت مطلوب یعنی مشارکت کامل مردم در امورشهری فاصله زیادی داریم. فاصله ای که رافع آن نیازمند بسترسازی تسهیل فعالیت سمن ها چه در متن جامعه و از منظر اجتماعی و چه در زمینه های سیاسی است .

براین اساس بنظر می رسد درشرایط حاضر نه تنها بایستی به نقش سازمان های مردم نهاد درمدیریت شهری توجه داشت بلکه باید نقش مدیریت شهری در ایجاد و تقویت این سازمانها را نیز مورد توجه قرار داد. به بیان دیگر بی تردید مدیریت شهرداری نیز می تواند بعنوان یکی از نهادهای اجتماعی شهر، ضمن آموزش و اطلاع رسانی ساکنین درخصوص ایجاد چنین سازمانهایی و یا ترغیب آنان به مشارکت دراین سازمانها، به توانمندسازی سازمانهای مردمی موجود درمحدوده جغرافیایی عملکرد خود نیز اهتمام ورزیده وحتی در این بین به تقویت سازمانهای مردمی مورد نیاز خود بپردازد.

(نویسنده: علی اصغر مونسان – کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری و مدرس دانشگاه )